'BİRİNCİLİĞİ YİNE BEYAZA
VERDİLER' - Birinci Bölüm -
‘Çok gezen mi bilir çok okuyan mı? Yıllardır önümüze konan bu sorunun
yanıtı kuşkusuz her ikisi de. Birbirine karşıt iki seçenek olarak kondu
önümüze nedense. Seçeneksiz bir ortamda tek bir ‘doğru’ üzerinde
yoğunlaşmamız bize koşullandırıldı.
Hele yurdumuzdaki durum daha da çetrefil. Üçüncü bir seçenek var ki, onun
da bilgi dağarcığımıza yaptığı ‘önemli katkıları’ asla yadsıyamayız..
O da bu ülkenin güvenlik güçleriyle yargı kurumlarının bilim dünyasının
sınırlarını zorlayan çalışmaları. Gerek polis aramalarında gerekse da
yargı süresince az mı bilgi öğrendik onlardan? Hele polislerin belirli
zamanlarda bizleri alıp ‘kültür gezileri ’ne çıkarmaları ufkumuzu
genişletmedi mi?
Bir düşünsenize biz ilk kez, Karl Marks’ın en çok torununun Türkiye’de
olduğunu bu ülkenin güvenlik güçlerinden öğrendik. Binlerce, on binlerce
genç duvarlarına fotoğraflarını, posterlerini astıkları ‘nur yüzlü
ihtiyarın’ ‘dedeleri’ olduğunu bu aramalar sayesinde keşfetti.
Daha da önemlisi, şu an dünyada yeni yeni başlandığı öne sürülen
‘kopyalama ’çalışmalarının aslında çok yıllar önce Lenin’in
kopyalanmasıyla başladığını ve bize de altıncısının düştüğünü de, 12
Mart’ın mahkeme tutanaklarından öğrendik.
En son öğrendiğim ‘derin bilgi’ ise, yok artık dedirtecek cinstendi.
Geçtiğimiz nisan ayında İzmir Kitap Fuarı’na iki gün gittim, yetti.
Kitaplara bayılırım, çekici kitaplara ayrıca bayılırım. Çoğu tuğla
kılıklı yetmiş yedi kitaba el koyuverdim iki günde. Her ne değin kitaplar
insan ufkunda yaşam alanını genişleten bir etkense de benim evimde yaşam
alanını daraltmaya biraz daha katkısı oldu. Artık kitaplık da değil
ikinci bir ev gerekiyor.
Fuarda aldığım kitaplardan biri de, Mustafa Balbay’ın Silivri’de yazdığı
ikinci kitabı olan ‘Düşünüyorum O Halde Sanığım.’ İlk kitabı ‘Silivri
Toplama Kampı Zulüm Hane’yi Ankara’da almış, başlamış ama bitirememiştim.
İkincisini aldığımda ilkini bitirmek şart oldu.
İşte insanı ‘şok eden derin bilgi’ ile bu kitapta karşılaştım.
Silivri öncesi Balbay’la Sabih Kanadoğlu bir telefon görüşmesi yaparlar.
Bu görüşmede Kanadoğlu Balbay’a Özdemir Asaf’ın şiirinden söz eder. Hani diyor ya Özdemir Asaf,
"bütün renkler aynı anda
kirlendi, birinciliği beyaza verdiler. Biz beyazız, kirlenmemiz lazım"...
dinlemeyle elde edilen bu sözler aynen Balbay’ın suçlandığı 70 nolu
Savcılık iddianamesinin içine konur. Bu not için mahkemede savcıların
Balbay’a yönelttikleri sorular şunlardır:
‘Sabih Kanadoğlu, Özdemir Asaf isimli şahıslar kimlerdir?
Bu şahıslarla olan irtibatınız ilişkiniz hakkında detaylı bilgi veriniz.
Kimler beyazı temsil etmektedir?’
Şimdi gördünüz di mi efsaneleşen ama bir türlü yakalanamayan Number One’ı.
Adam yıllar önce girdiği toprağın altında örgüt kuruyor, yönlendiriyor,
bir dizi eylem tezgahlıyor da kimsenin ruhu duymuyor. Tam ‘yer altı’
çalışması.
( Bu arada aklınız varsa bugünlerde beyaz giymeyin. Laf olur. Çabuk
kirlenirsiniz. Sizin de bir klasörünüz olur.)
Benzeri aramalarda, benzeri ‘derin bilgilendirme’ çalışmalarından ben de
geçtim. Hele ikisi var ki unutmam söz konusu değil.
12 Eylül’ün ilk haftasıydı. Cumhuriyet Yurdu’nda kalıyorum. Darbenin çok
öncesinden, okula ve yurda ilk geldiğim günden başlayan aramalara
alışkındık. Ne zaman olacağı belli olmayan bu aramaları asker-polis
dönüşümlü yapardı. Onlarca cemse ve arabalarla asker ve polis önce yurdu
kuşatır sonra içeriye girilerek her yer didik didik edilirdi. Ya aramayı
polis yapar, asker dışarıda nöbet tutar; ya asker yapar, polis dışarıda
yurdu gözlerdi ellerinde makineli tüfeklerle.
Yine bir gün odamda otururken kapı açıldı. Bu kez gelenler yurt
görevlileriydi. Önce önemsemedim. Onların gelişi genellikle
üstünkörü bir denetleme biçiminde olurdu. Yurtta özellikle ‘kanca atma’
yöntemiyle kaçak elektrik kullanımı yaygın olduğu için şöyle bir çevreye
bakınırlar, elektrik kutusunu denetlerler, ortalıkta görünen bir
elektrikli araç gereç aranır, sonra da giderlerdi.
Bu kez öyle olmadı. Doğrudan kitaplara yöneldiler .Baktılar,
karıştırdılar, okur gibi yaptılar, bula bula bir dergi buldular. Yazko
Edebiyat. Arka kapağın dış yüzünde bir yeri işaretleyip dergiyle birlikte
çekip gittiler.
Önemsemedim. Gece nöbetine kalan memurlar sıkılmamak için kendilerine bir
dergi aldılar diye gülümsedim. Doğrusu o derginin geri geleceğine de
inanmadım.
Geldi. Yaklaşık on gün kadar sonra. Yanına da beyaz bir kağıda daktiloyla
yazılmış bir ‘tutanak ’la geldi. Dergiyi alır almaz hemen arka yüzünü
çevirdim. İşaretledikleri yere baktım. ‘Suçlu adayı’ bulunmuştu: ’Halkalı
Köle, Bekir Yıldız, sayfa sayısı, ederi.’ Tümü bu. Dergiyi alıkoymaya
yetmişti bu kısa sözcükler. Yazko’nun çıkan ve çıkacak olan kitapların
listesiydi arka kapakta yazılanlar…
Yanına iliştirilen kağıtsa başlı başına bir eğlence konusuydu. Hiç
üşenmemişler, ciddi ciddi bu dergi için bir inceleme komisyonu kurmuşlar,
yargılamışlardı. Neyse ki beraat etmişti dergim. Özenle hazırlanmış bir
biçimde, tarih ve karar numarası da verilerek ‘….ilgili yayında suç
unsuruna rastlanmamıştır ‘ deniliyordu. Bu başıma gelen ilk ‘tarihe
geçecek’ olayım.
İkincisi bundan beter. Tarih 16 Şubat 1983. Günü gününe nasıl
anımsıyorsun bu tarihi derseniz, nasıl anımsamam. Bu tarih benim
dağarcığımda önemli bir dönüm noktası. 12 Eylül’den sonra ilk kez polis
eşliğinde bir büyük ‘kültür yolculuğu'na başladığım gün.
Gece güzel başlamıştı. Ankara Sanat Evi’ndeydim. Usta tiyatro ve sinema
sanatçılarımızdan Selçuk Uluergüven, Yücel Erten, Naci Başsorgun ve eşi
Emel Başsorgun’un yöneticiliğini ve işletmeciliğini yaptıkları, çok uzun
ömürlü olmasa da Ankara’nın kültür ve sanat ortamına çok önemli katkılar
sağlamış olan bir mekandı Sanatevi. Tiyatro, sinema, sergi salonlarıyla,
lokantası ve barıyla sımsıcak bir ortamdı. Dahası Ankara’da, belki de
Türkiye’de ilk olarak, ‘döner sahneli’ bir tiyatroya sahipti. O gece bu
mekanda ‘At’ filminin galası vardı.
Genco Erkal’ın üst düzey oyunculuğunda büyük bir beğeniyle izledik filmi.
Ardından verilen kokteylle de film ve sinema üzerine tartışmalar
başlamıştı. Bir yandan eski dostlar birbirleriyle buluşmanın keyfini
yaşarken bir yandan da yeni dostluklara kucak açan sımsıcak sohbetler
gelişmişti. Oldukça uzun sürmüştü gece. Bittiğinde bir süre Ankara
sokaklarında gezine gezine yürümüş sonra da bir taksiyle, ev tutar gibi
uzun süreliğine anlaşarak kaldığım otelime geri dönmüştüm.
Saat sabaha karşı üç civarıydı. Üstümü değiştirmeden, önce yatağıma hafif
uzanarak bir sigara yaktım. Keyifli gecenin esrikliğiyle film üzerine
yazacağım yazıyı kafamda kurgulamaya başlamıştım ki kapı çalındı. ‘Kim
o?’ diyen sesimi otel komisi karşıladı:’ Abi açar mısın, polisler geldi,
seni görmek istiyorlar.’ Kapıyı açmamla odaya damlamaları bir oldu. Girer
girmez de başladılar sağı solu kurcalamaya. Dolaplar, yataklar, yatak
altları, çekmeceler…tuvalete, banyoya varıncaya dek. Bu arada baktım
kitaplarla, dergilerle de ilgili arkadaşlar. Sevindim. Anlayacağınız;
raflardaki, dolaplardaki kitapları kurcaladıkça davranışlarından ‘bilinç
fışkırıyor.’ Durur muyum ben de onlara yardımcı olmak üzere kıyıda,
köşede ne kadar kitap varsa başladım yığmaya önlerine. Üstelik daha kolay
beğensinler diye, özellikle de üzerinde faşizm, emperyalizm, kapitalizm,
Marks, Lenin yazan ne kadar kitap varsa onları da özenle seçip uzattım
kendilerine. Nasılsa alacaklar, yorulmasınlar boşu boşuna diye. Ama,
hayır. Arkadaşlara kitap beğendirebilmek ne mümkün. Önlerine koyduğum her
kitabı elleriyle itiyorlar, arasınlar diye açtığım her çekmeceyi ‘sen
gösterdiğine göre demek ki temiz’ diye kapatıyorlar hiç bakmadan. Üzüldüm
ama iyi de oldu. Belki saatlerce sürecek bir arama benim bu yöndeki
katkılarım sayesinde kırk beş dakikada bitiverdi. Doğrusu yine de çok
bozulmuştum. Benim gibi kitap kurdu geçinen, büyükçe bir kitap
koleksiyoneri bir kişi, yüzlerce kitap içinde onlara tek bir kitap bile
beğendirememişti. Derken, minicik de olsa bir umut ışığı beliriverdi.
sonunda allak bullak ettikleri kitap tepecikleri arasında aradıkları
‘zanlı’ kitabı buldular: Platon’un ‘Devlet’i… üstelik hazine bulmuşlar
gibi büyük bir sevinçle el koydular ‘Devlet’e.
Bu da benim yaşamımda ikinci ‘tarihe geçecek’ olay işte. Devleti
kaptırdık. (Bir daha da geri vermediler.) Onca kitap arasında sen kalk
‘Devlet’ e el koy. Sanık yap. Akıl işte.
Bir tek sırtıma bir palto aldım yalnızca, kaldığım oteli polislerle terk
ederken. Klasik Amerikan filmlerindeki gibi başım bastırılarak tıkıldığım
arabaya kuruluverdim. Doğrusu çok da rahattım, geceden kalma keyfim
sürüyordu, az sonra bilgi dağarcığıma ‘Filistin Askısı’ diye bir sözcüğün
ekleneceğini bile bile. ‘Kültür yolculuğum’ başlamıştı.
Bu yolculuğun zorunlu Gulliver’iydim. ‘Devler Ülkesine’ bir yolculuk
yapacağımız algısını vermeye çalışıyorlardı çevremdekiler. Doğrusu ilk
başta ben de öyle sandım. Ama ilerleyen günlerde bir ‘cüceler ülkesi ’ne
geldiğimi anladım. Sürekli olarak benimle göz göze gelmekten korkan
cücelerin yaşadığı bir ülke.
Emniyet Müdürlüğü’ne götürülürken, Ankara’da başlayan kar yağışını
izledim bir süre. Gitgide irileşiyordu kar taneleri, hafiften de tipiye
çevirerek. Tutacağı kesindi. Aynı anda kaloriferlerden, sobalardan, egzoz
borularından yayılan Ankara’nın meşhur kirliliği de yayılıyordu bembeyaz
karın üstüne. Beyaz, kirletilmekte yine birinciliğe tek adaydı bu Ankara
havasında.
Kirli karın altında kalmaya başlayan Ankara’yı izledim yol boyu. Aklım
yine de devletteydi. Platon’un ‘Devlet’i. Sorguya götürülen iki sanık.
Ben ve devlet.
O günden bu yana kütüphaneme devleti sokmuyorum. Ne kütüphaneme ne
yaşamıma.
ÇARMIHA GERİLEN İSA’NIN
DENİZ ÖZLEMİ - İkinci Bölüm -
Önce yürekleri hoplatan o zil çaldı. Ardından hantal demir kapının geceyi
yırtan paslı sesi duyuldu. Eski şatoların gizemli odalarına; tarihi
kalelerin yer altı zindanlarına açılan kapıları andıran; paslanmış, sesi
kendinden büyük bir demir kapı. Ama burası gizemli bir dehlize değil,
içinde bizim de bulunduğumuz, Ankara Emniyet Müdürlüğü’nün en üst katında
bulunan Siyasi Şube’ye açılıyor. Zilin ve kapının sesi her zaman ürkütür
burada ‘gözaltında’ tutulanları..ama en çok resmi mesai saatinden sonra
akşamdan geceye, geceden sabaha dek duyulanları. Çünkü bu saatler ‘gerçek
mesai saatleri’dir. Çalan her zil ve açılan her kapı sesi, içerden bir
kişiyi işkenceye götürür.
Akşam saatlerinde duyulan bu sesler pek bir ürküntü yaratmaz – çünkü
akşamın bu ilk saatlerinde ara katlarda yapılan ufak tefek işkencelerle
sıyırabilirsiniz- ancak ilerleyen saatlerde özellikle de gece 10’dan
sonra başlayıp sabaha dek duyulanları pek hayra alamet değildir. Çünkü bu
saatler DAL’ın sizi özlemle beklediği saatlerdir.
………….
Emniyetin önüne geldiğimizde kar yağışı sürüyordu. Gittikçe kalınlaşmaya
başlayan bir kar tabakası Ankara’yı tutsak almıştı. Arabadan
indirildiğimde son kez tutsak alınan Ankara’ya baktım.
Yanımdaki üç polisle birlikte çıkmaya başladık merdivenleri. Ellerim
sırtımdaki paltonun ceplerinde oldukça rahatım. Üç dört kat çıktıktan
sonra önünde camlı bölme olan bir alana geldik. İçerden uçları aşağı inik
gür bıyıklı, ayakkabılarının topuğuna basık, bar fedaisi kılıklı bir
sivil çıktı. (Behzat Ç. Yanında çok daha kibar ve ince kalır.) Yüzüne
baktığınızda ‘güneş yüzü görmemiş’ bir kişi izlenimi uyandırıyordu. Ben
tam ‘evet, ne istiyorsunuz’ diye sormama kalmadan, cüssesinden de iri bir
ses tonuyla çınladı sesi loş salonda ‘çıkar ulan ellerini cebinden!’ Bu
ses başlangıç için bir komuttu sanki. O an çevremdekilerin ellerinde
anında beliren coplar, uzunca bir süre rastgele vücudumun çeşitli
yerlerine inmeye başladı.
Bu hoş geldin ikramından bir süre sonra sıra geldi gerçek
‘konukseverliklerini’ gösterme faslına. Bunun için önce yüzüm duvara
çevrildi. Kafama,gözlerimi sımsıkı örten simsiyah bir bez bağlandı. Artık
gözümün önündeki yalnızca zifiri karanlıktı. Bez o kadar sıkıydı ki
gözlerimi acıyla kırpıştırmaya başladım. Sonra bir odaya sokuldum.
Odada bir ses sürekli olarak tanıdık tanımadık onlarca ad sıraladı. Tek
tek her biri üzerinde dakikalarca duruyor, benden şeceresini
istiyorlardı. Sanki Cebeci muhtarını aramışlar, bulamayınca ‘ikame
etkisi’ niyetine beni alıp getirmişlerdi. Soruların ardı arkası
kesilmiyordu. Benim hangi örgütten olduğum ve örgüt içindeki görevimden
tutun da, tek tek her bir kişinin örgütlerinin adı ve düzeylerine varana
dek ayrıntılı rapor istiyorlar. Bir an için kendimi ÖSYM Bilgi İşlem
Dairesinin merkez bilgisayarı sandım. Tek tek her bir bireyin beyin
düzeyini puanlıyor ve her birini çeşitli örgütlere dağıtıyorum. Doğal
olarak bu sorular karşısında işi mantığa vurduğumda bir merkezi
bilgisayar olarak bütün devrelerim paramparça oluyordu. Tüm kişilerin tek
tek hangi örgüt için çalıştıklarını bilebilmem için, tüm örgütlerde
üstelik üst düzeyde bir kişi olmam gerekmiyor mu? Bu nasıl oluyorsa
oluyor, gel de bunu sorguculara anlat. Uzun sözün kısası ‘örgüt’
sözcüğünden müthiş korkuyorlar.
Aman, unutmadan ekleyeyim. Bu sorgulama içinde, demiştim ya, bez gözümü
çok sıkmıştı diye, sürekli olarak gözümü kırpıştırıp duruyorum, bez
gözlerimi acıttığı için. Bu, odada bulunan polislerden birini
huylandırdı. ‘Bu görüyor yaaa’ dedi. İşte o an içimden gülümsedim, ne
görmesi gözlerim zifiri karanlıkta kıvranıp duruyor. Fakat bir gerçek
ortaya çıkmıştı. İri cüsseleriyle, karanlık dehlizleriyle ‘devler
Ülkesi’ne geldiğim sanısı yaratılan bu yer aslında ‘Cüceler Ülkesi’nin ta
kendisiydi. Çevremde benimle göz göze gelmekten korkan, gözümün içine
bakamayan cüceler vardı. ‘Bu görüyor’ diyen yeniden yüzümü duvara
çevirdi. Gözlerimi sımsıkı yumdurduktan sonra, bezi çözüp yeniden
bağladı.Rahatlamıştım. Artık gözlerimde en ufak acı yoktu ancak bu kez
deminkinden de beter zifiri karanlıkta kalmıştım. Bir bez parçasının bir
insanın gözünü böylesine körelteceğine dünyada inanmazdım. Bu kez
karanlığa alışamayan gözlerim refleks sonucu kırpışmaya başladı. Bir
diğer polis atıldı hemen ‘bu yine görüyor.’ İnsaf, adım atacak halim yok,
ne görmesi? Ayrıca görünmekten böylesine korkmak niye?
Sonuçta yine duvara döndürüldüm. Gözlerim yumulu. Bez çözülüp yeniden
bağlandı. ‘Hıh’ dedi birisi ‘şimdi oldu işte.’ Evet, şimdi olmuştu hem de
çok çok iyi. Ameliyattan çıkmış bir hasta gibi ‘görüyorum, görüyorum’
dememek için zor tuttum kendimi. Gözlerim iyice rahatladığı gibi, tam
gözümün ön tarafına, bezin bağlana bağlana yıpranmış (kim bilir kaç
kişiye bağlanmıştı), iyice yıpranmış bölümü gelmiş olmalı ki, işte şimdi
önümü ve çevremi son derece net görüyordum. Polislerden biri; girişte
beni karşılayan, aşağı inik bıyıklı, bar fedaisi tipli olan, biri orta
boyda normal bıyıklı-daha oturaklı duruyor- biri de sırıttı mı otuz iki
dişini birden gösteren bir vatandaş. Ağzında kararmış, sararmış, giri bir
de birkaç tane de altın diş; tam şu anki Türkiye’nin açılım politikası
gibi, her telden çalıyor. Bir de ikide bir ağzının içini göstermesi yok
mu? Tam karşımda alçak ve küçükçe bir masa. Masanın başında üniformalı,
orta yaşlarda bir polis. Saçları hafif seyrek, ablak yüzlü denilecek
düzeyde yuvarlağımsı yüz hatlarına sahip, yüzüyle uyum içinde yuvarlak
gözler. Ortada bir bölme beyaz bir perdeyle ayrılıyor. Perdenin ardında
bir başka kişi. Sorguyu yönlendiren ‘ana beyin’. Siluetindeki askeri
formayı açıkça görebiliyorum.
Bir süre sorularla, itilip kakılarak yapılan sorgulamalarla geçti zaman.
Ama bu sınavdan feci çakmıştım. Sordukları tüm sorulara karşın benden
aldıkları yanıt ya ‘hayır’ ya ‘bilmiyorum’ oluyordu. Baktılar ki sınav
kötü geçiyor; sırf bana iyilik olsun diye, içeriye arada sırada ötüşüyle
bana rahatlık vererek soruların yanıtlarını anımsamama yardımcı olması
için altın kafeste bir bülbül getirdiler.
Olayı anladınız tabii. Dışarıda ‘sohbetlerimi çok beğenen’ bir
arkadaşımız canı sıkılmasın diye yanına beni çağırttırmıştı.
Bu vatandaşla da istedikleri yanıtı alamayınca kısa bir spor molası
verildi. Molada ‘aletli jimnastik’ yapacaktık.
Bunun için her türlü sporun rahatça yapılabildiği büyükçe bir salona
getirildim. Bir polis bir yerlerden araba tekerleği bulup getirdi. Baş,
dizler, kollar ve ayaklarım bu lastiğe itiş kakış sığdırıldı. Ve ben o
halde içindeyken upuzun salonda tekerlek hızla ileriye doğru döndürülmeye
başlandı. Bu arada coplar da inmeye başladı çeşitli yerlerime. Tabi ki
bunda hiçbir kötülük yok. Tekerleğin içinde hiç oynamadan, tepki
göstermeden kalıp kalamayacağımı kısacası yaşam direncimi ölçüyorlar.
Çünkü en ufak bir tepkide boynumun kırılma olasılığı oldukça yüksek.
Bir süre daha oynadılar benle ve tekerlekle. Vücudumu tekerleğin içinde
çeşitli biçimlere sokmaya çalıştılar. Oyun oynamayı o kadar çok
seviyorlar ki. Çocukluklarını yaşayamamış, güneş yüzü görmemiş
insanlar..ben n'apayım?
Anladığınız gibi bunlar ufak-tefek ısınma hareketleri sadece. Oyun henüz
başlamadı.
Tiyatrolarda oyuncular provalardan önce ısınma hareketleriyle başlarlar
işe. Kollar, eller, bacaklar, ayaklar, parmaklar hatta yüz, göz ve
kulaklar..tüm kasların rahatlaması, gevşemesi gerekir. Sonra
gırtlak..gırtlağın en tizinden en basına kadar tüm sesleri rahatlıkla,
(gerekirse uzun tiradılar atabilecek düzeyde) çıkarabilmesi gerekir. Bu
uzun sözleri soluk almadan söyleyebilmeniz de çok önemli, yoksa
tıkanırsınız. Havayı ciğerlerinize değil diyaframa alacaksınız. Onun için
soluk almanıza engel olurcasına yaptırılıyor bu ısınma hareketleri.
Oyun provaları biraz sonra başlayacak. Hamlet’i oynatacaklar. ‘Olmak ya
da olmamak’ da yeterince bağırmazsam hoşlarına gitmez. Bağırtacaklar. Ana
oyun? Durun bakalım daha çok buradayız. Ona da sıra gelir. Üstüne bir de
Mamak turnesi de ayarlayabilirler.
Önce çırılçıplak soyuyorlar. Sonra üzerinizden birkaç kova su dökülüyor.
Buz gibi tuzlu su. Suyun soğukluğu serinleyip kendinize gelmeniz için;
tuzlu olması ise az sonra alacağınız elektriğin vücuttaki tahribatını
azaltmaya yarıyor. Bir de olaki karşıdan bakmakla yetinmeyip ciddi ciddi
inceleyen doktorlar çıkarsa işkenc izlerinin kalmamasına..eh bir de
karlı Ankara havasında size bir yaz günü nostaljisi yaşatıyorlar. Daha ne?
Önce hafif yüksekçe bir tahtanın üzerine çıkartıyorlar, arkanızda hem bir
çarmıh var hem de kayışlar. Önce kollar bu çarmıha kayışlar yardımıyla
iyice bağlanıyor. Sonra yine oyun oynama istekleri depreşiyor. Dışarıda
kardan adam yapıp oynamak isteyenlere inat bunlarda burada ‘kablo adam’
oynamaya niyetli. Vücudunuz tepeden tırnağa kablolarla kaplanıyor.
Parmaklarınıza, ayaklarınıza, başınıza, yüzünüze, aklınıza neresi
geliyorsa oralarınıza. Kabloya bulanıyorsunuz. Karşınızdakiler keyifli
keyifli sırıtıyor. Gören her birini eserine gururla bakan bir heykeltıraş
sanır. Karşınızdaki üç kişiden ikisi koro halinde sorular/sorgulamalar
melodisine başlarken üçüncüsü en önemli müzik aletinin, şalterin başına
geçiyor. Önce hafif hafif indiriyor şalteri. İnceden bir sızı, yanma
hissediyor vücudunuz, şalter biraz daha indiğinde bu yanık sızısı
gittikçe büyüyen bir acıya, dayanılmaz bir sızıya dönüşüyor. O noktada
parçaya siz de sesinizle katkıda bulunuyorsunuz. Şalter en son noktaya
dayandığında organlarınız artık sizin olmaktan çıkıyor. Kollarınız,
bacaklarınız, elleriniz, ayaklarınız, parmaklarınız, başınız, çeneniz bir
başka gücün buyruğuna girmişçesine kişiliğinizden bağımsız olarak dört
bir yana savruluyor.
Bu elektrik oyununa arada bir üstünüze kovalarla savrulan tuzlu su da
katkı sağlıyor.
Arada bir akım kesiliyor:’ Konuş!..’ diye haykırıyorlar. Kafalarında ne
kadar isim varsa sayıp döküyorlar. İnat di mi? ‘Bilmiyorum, tanımıyorum,
ilk kez duyuyorum.’ Bazen işi espriye vurduruyorum: ‘Bir dakika..bi
düşüneyim ‘, anında haykıran bir yanıt ‘git lan, aklın sıra kafanda
senaryo kuracaksın değil mi?’ Şalter yine dibine kadar ittiriliyor, yine
zorunlu kuklalık durumları,savruluşlar…Bir ara açılım kılıklı ağzı
olan,şalterin başından ayrılıp yanıma geliyor. Görmüyorum sanıyor
ya..şimdi iyi polisi oynama zamanı. ‘Çok kötü insanlar değil mi bunlar?’
diyor, ‘şerefsiz bunlar.’ ‘Evet’ diyorum. ‘Ama ben sana yardımcı
olacağım, korkma. Hadi bana anlat gizlice olan biteni. Burada seni ben
korurum, kimse kılına dokunamaz.’ ‘Kabul’ diyorum, ‘başlayayım o zaman.
Papayı ben vurdum.’ Bunu der demez yine sonuna dek dayandı şalter.
‘Bizimle dalga geçiyor’ sesleri arasında yanık acısıyla karışık
savruluşlar yeniden başlıyor.
Bu arada tüm bunlar niçin yapılıyor, onu da söyleyeyim de meraktan
kurtulun. Okulda olan bir yemek boykotu. Böylesine son derece saçma sapan
bir gerekçeyle buradayız. Sanki ‘beslenmemiz’ onların asli
göreviymişçesine. O umurlarında değil tabi. Kafayı taktıkları 12
Eylül’den sonra küçük de olsa yapılan ilk eylem oluşu eylemin 12 Eylül’ü
protesto amacıyla yapılıyor olması. Bizim Mülkiye dendiğinde akla inek
gelir ya, bunlar da o hesap, buzağı arayışına çıktılar. Örgüt ve lider
yakalamaya çalışıyorlar. Dayanamıyorum hallerine, konuşayım bari diyorum.
‘Tamam’ diyorum,’ açıklıyorum.’ Büyük bir umutla bakıyorlar yüzüme ‘
kimler katıldı?’ ‘Bütün okul’ diyorum, bozuluyorlar, ‘Liderler kimlerdi.
Kimler tezgâhladı?’ Yine ‘bütün okul’ diyorum. ‘Herkes tezgâhladı.’’Hadi’
diyerek sürdürüyorum, ‘getirin bütün okulu buraya.’ Pes etmiyorlar
‘Kimleri?’ Ben de etmiyorum ‘tuttuğunuzu getirin.’
Bunlara iyilik de yaramıyor. Bu samimi itirafım voltajı daha da
arttırmaktan başka bir işe yaramıyor. Doğruyu söylemiştim oysa. 12 Eylül
hepimizi militan, hepimizi lider yapmıştı. Anlayamadıkları nokta buydu.
Bir ara nerden duydularsa şiir yazmam bir yerlerine dokunuyor. ‘Demek
şairsin ha’ diyor bar fedaisi kılıklı. ‘Hadi bu anın şiirini de yaz’
diyor çok, yönlü açılım ağızlı.
İnat di mi, yazıyorum. Üzerime zırt pırt boca edilen tuzlu suda denizi
görüyorum. İri iri dalgaları, mavi mavi derinliğiyle dünyanın bütün
denizlerini. Sımsıkı bağlandığım çarmıha bakıyorum göz ucuyla
gülümseyerek; önümdeki cüceler de havarilerim olsa gerek. Ve o gecenin
şiirini yazıyorum: ‘ Çarmıha gerilen İsa’nın Deniz Özlemi.’
Savruluşlar sırasında ne sesler umurumda ne de görüntüler ..Hepsi sisler
içinde bir siluet şimdi. Yeni bir dizenin peşinde yüzüyorum. Yüreğimin
bir köşesinde ‘ayışığı sonatı’ çalıyor.
Bir süre sonra şalter iniyor, kayışlar çözülüyor. O halde, çırılçıplak
bir konumda yeni bir geziye çıkıyoruz.Uzaklara değil..binayı tanıtım
gezisi.
Asansöre bindiriliyorum. Önce bir kat yukarı çıkıyor asansör, sonra iki
kat aşağı. Benzeri bir uygulama merdivenlerle indirilip, çıkarılarak da
yapılıyor. Bu arada her çıkılan ya da indirilen katın odaları ya da
salonları gezdiriliyor. Hiçbir şey görmediğim sanılarak arada bir başım
eğdiriliyor, izbe dehlizlerden geçiyoruz izlenimi yaratmak için. Böylece
yüksek tavanlı geniş salonlarda mağaracılık oynuyoruz. Gülmemek için zor
tutuyorum kendimi. Birkaç kat çıktıktan sonra yine başladığımız noktaya
geri dönüyoruz, yeni bir mahzene geldik havası yaratılarak. Bu kez
salonun diplerine doğru itekliyorlar. Bütün kapılar, pencereler açılmış,
salonda yapay bir soğukluk yaratılmış. ‘Bak’ diyor biri alçak sesle, ‘şu
an binanın en tepesinde, çatıdayız. Konuşmazsan seni aşağıya iteriz.
Kimse de bilmez sana ne olduğunu. Faili meçhul olarak unutulur gidersin.’
Kollarımla itiyorum yanımdakileri ‘size gerek yok. Ben kendim giderim’
diyorum, atıyorum adımlarımı. ‘Yemedi’ diyor arkamdan bir ses, sertçe
tutarak kollarımı, itekliyorlar gerisin geri son bir umutla, bir duvara
doğru yürütüyorlar, bir elektrik prizinin önüne geliyoruz, kabloları
dışarı çıkarılmış. Bu kez prize elimi sokarak öldürmekle tehdit
ediyorlar. Yine yemiyorum, elimi hızla dedikleri yere sokuyorum.
Kızgınlıklarından ne yapacaklarını bilemez haldeler.
Yeniden başladığımız yere dönüyoruz. Tabloda bu kez hafif değişiklikler
var. Ellerim bu kez arkaya doğru bükülerek kelepçeleniyor. Tüm vücuduma
yine kablolar döşeniyor. Bu şekilde önce hafiften bir ‘nerde kalmıştık’
elektriği. Sonra ayaklarım yerden kesiliyor, arkadan bağlanan ellerimden
hafif hafif göğe yükseliyorum (kesinlikle bunlar İsa’ya kafayı feci
takmışlar.) Bu şekilde arttırılıyor akım, yine her bir parçam ayrı ayrı
bir denizin kıyılarına vurmaya başlıyor.
Artık tınmıyorum. Alışkanlık yaptı, acı eşiğini çoktan aştım. Gökyüzünde
savrulurcasına özgürlüğümün tadını çıkarıyorum. Susma özgürlüğü. ‘İleri
özgürlüğün’ doruk noktasındayım.
Heveslerini aldıktan sonra oyun bitiyor. Şalter kapatılıyor, ‘emniyet
kayışlarım’ çözülüyor. Giyinmeme izin veriliyor ancak gözümdeki bağ
kalıyor. Vücudumda uyuşuklukla halsizlik arası bir yorgunluk. Yeniden
polislerin kollarında bu kez ağır adımlarla geliyoruz o demir kapının
önüne. Bir süre yaşamımıza hatta rüyalarımıza girecek olan, sesi
kendinden büyük hantal demir kapının önüne.
İlk anda izbe bir dehlize ya da büyük bir hangara açılacağı izlenimi
uyandıran demir kapı, sonrasında korkunun ve yürek çarpıntılarının
simgesine dönüşen iğrenç sesiyle açıldığında aksine floresan lambalarıyla
ışıklandırılmış aydınlık bir mekân çıkıyor karşıma. Bir tür çalışma
ofisi.
Sağda ufak bir alan, tuvaletlerin olduğu bölüm. Solda genişçe bir yer.
Pencere kenarında polislerin masası ve sandalyeleri. Bu orta büyüklükteki
oda da, daha ötede, kapısı olmayan bir kapı aralığıyla daha geniş bir
salona ayrılıyor. Salonun içerisi insan dolu, gözaltında olanlar. Ama
bizim Mülkiye tayfası henüz oraya yerleştirilmemiş, polislerin olduğu ön
bölümde hepsi. Ayakta yüzleri duvara dönük, parmak uçlarıyla duvara
dayalı konumda bekletiliyorlar. Beni bekliyorlar. Napayım, ben mi dedim
onlara benim adını verin diye. Sağ olsunlar, bana göreceği gelen,
yüzleştirildiğimiz o arkadaş sayesinde sekiz kişilik kadronun sekizinin
de ifadeleri benim üzerime. Dokuzuncu ben geldim, kadro tamam oldu.
Neyse, artık heveslerinin dışında fazla bekletilecek bir sorun kalmadı.
Belirli bir kişi ya da kişileri çağırmadım. Herkesi cümbür cemaat
çağırdım, onu da kabul ettiremedim.
Kısacası, benden sonra gelen olmayacak, olmadı da.
DAL’IN DALINA BİNMEK
- Üçüncü Bölüm -
Yüzüm duvara dönük..duvara bakıyorum. Göstermelik gözbağım engelleyemiyor
duvarı görmemi. Görmekle de kalmıyorum,hissediyorum. İki elimin de işaret
parmağıyla duvara dayanıyorum.Diğer parmak uçlarıyla dayanmak yasak,hele
ellerinizle,avuçlarınızla,külliyen yasak. Burası yasak bölge. Yalnızca
işaret parmağınızla duvara dayalı olacaksınız. Ayaklarınız da bitişik
değil, ayrık olacak. Çünkü böyle daha çok yoruluyorsunuz.
Bitiştirdiğinizde tekmeyle ayrılıyorlar.
Bu şekilde saatlerce tüm gün duruyorsunuz. Yalnızca öğlen ve akşam
‘yemeklerinizde’ çömelmenize hatta soğuk betonun üzerine oturmanıza izin
veriliyor. Bir de tuvalete polis gözetiminde giderken, yemek yerken
gözbağınızı gevşetmenize izin veriliyor. Böylece başınız eğik halde
önünüzü görebiliyorsunuz. ‘Yemek’ derken emniyetin size özel bir menü
falan çıkardığını sanmayın. O menü belli zaten. El ayak çekildiğinde
verilir. İsteseniz de istemeseniz de ‘yersiniz.’
İlk öğle yemeğinden kısa bir süre önce, daha önceden gözaltında bulunan
arkadaşlarca para toplanıyor. Toplanan paralar polise verilip yemek
sipariş ediliyor. Paranız olmasa da polis değil ama oradakiler sizi
kolluyor. Kimse aç bırakılmıyor. İlk günün öğle menüsü yarım ekmek içine
helva, akşama da beyaz peynir var. (İlk günün ve her günün menüsü. Çay
dahil herhangi bir içecek yok. Zaten yiyip içecek haliniz de yok.)
Bu şekilde yüzümüz duvara dönük olarak, gözler yine bağlı,iki, parmak
ucumuzla duvara yaslanarak ayakta bekletilişimiz tam üç gün
sürüyor.Kısacası buraya ‘turistik’ bir gezi yapmak ya da tur
operatörlerinin promosyon operasyonlarıyla getirtilenler ilk 72 saati
gözlerini kırpmadan geçirmek zorundalar.
Dördüncü gün kurallar hafif gevşetiliyor. Uyumanıza izin veriliyor. O da
iki saat ya var ya yok.
Gece boyunca sırtınız yaşama dönük; hiç susmayan insan
bağırışları,haykırışlar, işkencede inleyen insanların sesleriyle Bitmeyen
Senfoni’yi dinliyorsunuz. Sabaha doğru 6,5-7 civarı gerçekleşiyor
polislerin nöbet değişimi. Koşuşturmacalar, ser ayak sesleri, alt
katlarda çarpan kapı sesleri ve sonunda bizim ‘şato kapısının’ kendince
günaydın diyen malum, hantal gıcırtısı. Tüm bunlar nazikçe ‘uyanın
artık’ demenin ilk belirtileri. Nöbet değişimi tamamlanınca yeni ekip son
noktayı koyuyor. En bas perdeden ‘kalkın lan’ borusunu çalıyor.
Anında hazırola geçiyorsunuz. Doğal olarak polislere değil, yine yüzünüzü
döndüğünüz duvara karşı. Elleriniz yan taraftan bacaklarınıza yapışık ve
bitişik değil, yine önünüzdeki duvara işaret parmaklarınızın uçlarıyla
dokunuyorsunuz. Burada hazırol böyle.
Bir dört gün de böyle geçiyor. İlk üç günkü sıfır uykunun ardından,ikinci
dört gün, buz gibi beton ‘yer yatağınızın’ üzerinde günde ikişer saat
kıvrılarak yeni bir canlı türüne dönüşüyorsunuz. Artık uykuyu aramıyor
vücudunuz; sadece uykuyu değil, yemeyi, içmeyi hatta tuvaleti bile
aramayan, unutan, bilmeyen bir canlı türüne.
Yedi gün böyle tamamlandığında,arkadaki geniş salona, tüm göz
atındakilerin yanına atamanız yapılıyor. Burası şimdiye dek
yaşadıklarınızın yanında fazlasıyla lüks.
Öncelikle göz bağlarınızdan kurtuluyorsunuz, taş yatağınızdan da.
Otururken ya da yatarken kullanasınız diye banklar konmuş içeriye. 10-15
santim eni anca olan daracık, küçük boy banklar. Bunlar tek kişilik
değil, ikişer kişi olarak kullanacaksınız. İnanılmaz ama emniyet bu kez
sizi düşünüyor. Gece yatarken üstünüze örtersiniz diye battaniye bile
var. Tek kişilik ‘bebe battaniyeleri.’
Doğrusu ilk gün çok da yadırgamadın yerimizi. Emniyet altıncı katın yine
bildik hengamesi. Yeni gelenler, sorguya gidenler, sorgudan dönenler,
volta atanlar, oturup dertli dertli düşünerek sigara üstüne sigara
içenler, işkenceden yeni çıkanların bir köşeye çekilerek kendine gelme
çabalar, sohbetler, tartışmalar..ne ararsanız var. Bir tek çay yok.
Duvarın caddeye bakan yanında dev bir pencere. Fakat dışarısını
göremiyoruz. Simsiyah boyanmış, açamıyorsunuz da, zincirlenerek
kilitlenmiş.Burada her şey bizim için düşünülmüş. Her şey bizim
‘iyiliğimiz’ için. Zincirlemenin nedenini anladınız doğal olarak,
içimizden biri aşka gelip de ‘heeeyt ulan’ deyip intihar etmesin diye
yapılmış bir güzellik. Girişte, bırakın çakı, tırnak makası, tarak v.b.
eşyalarımızı, pantolon kemerlerimize, ayakkabı bağcıklarımıza dek her
nesneyi aldıkları yetmiyormuş gibi, ek olarak bir de bu önlem. İşim
ilginci ola ki bir sağlık sorununuz var ve belirli zamanlarda kullanmak
zorunda olduğunuz ilaçlarınız, haplarınız var, bunları da alıyorlar
intihar etmeyesiniz diye. Gözümün önünde, onca yalvarmasına karşın, bir
kişinin yüksek tansiyon haplarına el kondu, o kişinin ‘sağlığı’ adına.
Ancak nedense onca önleme karşın bu Emniyet intiharlarının önü bir türlü
alınamaz. Alınan bunca emniyet, Emniyet’te sökmez… aksine Emniyet
intiharlar için vazgeçilmez bir ‘cazibe merkezi’dir.
Biliyorsunuz bizde intihar meraklıları ikiye ayrılır. Birincisi gözü
yükseklerde olup da bir türlü o düzeye gelemeyenlerin oluşturduğu,
özlemleri patlama noktasına gelen grup. Bunlar yaşamda seçkin bir yere
gelmek isteyen, rahatça yaşamak isteyen,sevgilisine kavuşamayan, iş
bulamayan, toplumda hak ettikleri yere gelemediğine inanan kesim..bunlar
hiç olmazsa ölürken yükseklerde öleyim içgüdüsüyle Boğaziçi Köprüsü’nü,
çok katlı kamu kuruluşlarının, belediye binalarının, holdinglerin çatı
katlarını seçerler intihar için. Bir de kendi halinde, mütevazi,
ölümleriyle bile olsa kimseyi rahatsız etmek istemeyen bir kesim var ki
bunlar da genelde hep Emniyet binalarını seçerler. (Mütevazi dediğime de
bakmayın,aslında seçkincidirler. Öyle her önüne gelen ayda yapmazlar bu
seçimlerini, ya kış koşullarının başladığı ya da en çetin kışların
yaşandığı aylar ve dönemler intiharları için en elverişli aylardır,eylül,
mart gibi,bir de 12 rakamının uğuruna inanırlar sessiz sedasız yaşamdan
çekilmek için.) Üstelik siz bakmayın buradaki siyaha boyalı pencerenin
zincirlendiğine, aksine, bunlar bu işleri Emniyet binalarının bodrum
katlarında, bu iş için özenle hazırlanmış yer altı hücrelerinde
becerirler. Kimileri de ıssız, bomboş kamu arazilerinin en kuytu
köşelerinde beyinlerine bir kurşun sıkarak yaparlar, önceden özenle
kazdıkları bir çukura da yatıverirler sonrasında.
12 Eylül dönemi gerek iç gerekse de dış kamuoyunca ‘faili meçhul’
cinayetlerle çalkalandı durdu aylarca, yıllarca. Beş yüzün üstünde
kişinin bu gözaltılarda kaybolduğu, yani öldürüldüğü öne sürüldü. Baştan
sürekli inkarcı politikalar izleyen 12 Eylül dönemi ve onun hükümetleri,
cesetler ortaya çıkmaya başladıkça bunun çok çok az da olsa bir bölümünü
kabullenmek zorunda kaldı. Doğal olarak, ‘öldürüldü’ demedi, bunlar
devletin gözünde içerde sağlık sorunlarıyla yaşamını yitirenler ve
‘intihar’ edenlerdi. Anlayacağınız, o dönemin ölümlerine damgasını vuran
Emniyet ve DAL’ın ‘işletmecisi’ MİT’in intihar için bir ‘çekim merkezi’
olduğu devlet tarafından da tescillendi.
İçerde sıkıldıkça volta atmalar meşhurdur. Kafalarında şimdinin ve
geleceğin kaygılarını taşıyanlar; uğradıkları durumun şaşkınlığını ve
ezilmişliğini duyanlar yollara vurur kendini. Evet, yollara vurur.
Görünürde bir salon içinde sürekli gidip gelmelerle adımlanan daracık bir
mekandır.
Ama aslında yüreklerinde, düşlerinde upuzun, ucu bucağı olmayan bir
yoldur yürünen. Sınırlı mekanlara tıkılanlar,sınırsız yollara vurur
kendini. Böyle varır özgürlüğe ayaklar, hiç durmadan yürüyerek,
adımlayarak, volta atarak.
Gözaltı salonuna taşınmamızın ilk günlerinde ilginç konuklarımız da oldu.
Bunlardan birini hiç unutamayacağım. Orta yaşın biraz üzerinde İranlı bir
kişi getirdiler. Yabancı uyruklular da devletlerarası siyasetin alanına
girdiği için, bu konuda sorunlu görülenler de doğrudan Siyasi Şube’ye
getirilir. Gelen kişi, Şah döneminde İran’da albaymış. Humeyni rejimi
gelince o da Türkiye’ye kaçmış. Bir süre kaçarak yaşamış, sonuçta
yakalanmış pasaportu olmadığı için. Mevzuata göre sınır dışı edilmesi
hatta iade edilmesi gerekiyor. İçerde sürekli olarak ağlamaklı bir ses
tonuyla bizlere yalvarıyordu kurtarmamız için onu. Kel başa şimşir tarak
türü bu da ayrı bir trajedi. Adam kaça kaça darbe olmuş bir ülkeye
kaçıyor ve kurtulmayı darbeciler içeri tıkılan bizlerden bekliyordu.
‘Beni İran’a göndermeyin’ diyordu sürekli, ‘yaşatmazlar beni. İade
ettiğinizde İran’a adım atar atmaz kurşuna dizecekler.’ Zaman zaman da
üstü örtülü tehditler sıkıştırıyordu yalvarmalarına, ‘..hem bu yaptığınız
insan haklarına da aykırı. Bile bile bir insanı ölüme gönderiyorsunuz.
Nerede insan hakları? Bütün dünyaya rezil olacaksınız.’ Ne demezsin..12
Eylül ne de takar ya dünyaya rezil olmayı..Bak, onun için bizi el üstünde
tutuyor. Yediğimiz önümüzde yemediğimiz ardımızda.
Birkaç gün yanımızda kaldı İranlı. Sonra çekip gitti. Sorununu çözdü mü,
iade edildi mi edilmedi mi uzun süre hiç haber alamadık
kendisinden. Sonradan anladım ki iade edilmemiş, Türkiye’de oturma izni
koparmıştı ya da en azından kaçak yaşamayı sürdürüyordu. Taa ki…
Aylar sonra bir gazetede gördüm onu. Cesedini hemen tanıdım. İstanbul’da
bir durakta araba beklerken, yeni İran yönetiminin üç ajanı tarafından
taranarak öldürülmüştü.
Salona taşınmamızın ikinci günüydü. Üç konuk geldi aramıza. Kılık
kıyafetlerine bakılırsa, herhangi bir sorgudan geçmemiş, henüz Emniyet’in
özel konuğu olmamışlardı. ‘Hoşgeldiniz’e gittiğimde durum anlaşıldı.
Burada ‘geçici konuk’tular, gerçek konukseverliği, ikramı İstanbul
gösterecekti. Barış Derneği ve Disk davalarının sanıklarıydılar. Gelen
konuklarımızdan biri genç bir asistan arkadaştı, o zamanki Tüm Öğretim
Görevlileri ve Asistanları Derneğinin yöneticilerindendi kendisi. Büyük
olasılıkla onu önce dernek faaliyetlerinden sorgulayacaklar sonra TKP
Davası’na katacaklardı. Gelenekti o zamanlar..tüm dernekler, özellikle de
sonu Der’le bitenler bir şekilde TKP’ye ekleniyordu. Açıkçası yönetim
TKP’nin kitle örgütleri içindeki yaygınlığından rahatsızdı.
Bir başka arkadaşımız DİSK davasına eklenmek üzere getirilmişti. Savaş,
DİSK’e bağlı OLEYİS’in Ankara yöneticilerindendi. (Onunla çok sonraları
hem Ankara hem İstanbul Mülkiyelilerde görüştük.) DİSK de önemliydi 12
Eylülcüler için. Ödleri kopuyordu işçiler haklarını arayacak, eyleme
geçecekler diye. Hop oturuyor hop kalkıyorlardı. Nasılsa hedefi
ağababaları Halit Narin göstermişti, Türkiye’nin başına ne geldiyse hep
işçiler ve onlara verilen yüksek ücretler nedeniyle gelmişti. Kenan Evren
boşuna mı neredeyse ağlayacak halde meydanlarda işçilerden dert yandı.
‘Düşünebiliyor musunuz, bir otel çalışanı benden çok para alıyor.’ Örnek
verdiği otel de Hilton’du. Koskoca Türkiye’de Anadolu’da binlerce otel
arasında bula bula onu bulmuştu. Herhalde kendileri başka otellerde
kalmadığı için.
Üçüncü konuğumuz ise evlere şenlik bir dava için geliyordu. Barış Derneği
davası. Harun Aykut Göker, Barış Derneği davasının Ankara
‘militanların’dandı. Barış da batıyordu 12 Eylülcülere.. biz ki taaa
Ortaasya’dan savaşa savaşa buralara kadar gelmişiz, Viyana kapılarına
dayanmışız, barış bizim neyimize. Hem bak ne güzel, nüfus sorunu da
çözümleniyor çaktırmadan.
Barış Derneği davasından yargılanan Harun Aykut Göker, ülkemizin değerli
bir bilim adamıydı. Fizikçiydi. İstanbul sorgusunun ardından tutuklanacak
olan Göker, Barış Derneği davası baştakilere az gelmiş olacak ki,
sonradan Disk davasında da kendine bir yer verdiler. Göker bilimsel
çalışmalarını şimdi de sürdürüyor ve Cumhuriyet Gazetesi’nin Bilim-Teknik
dergisinde yazıyor.
Salondaki tüm banklar yüzleri karşılıklı olarak birbirine bakışımlı
olarak düzenlenmişti. Ben de onlara katıldım, dördümüz, boş gördüğümüz,
salona girer girmez solda bulunan ilk gördüğümüz banka yerleştik. Her
bankı iki kişi paylaştığı için ilk bank asistan arkadaşla Aykut Göker’in
oldu karşılarında da Savaş’la ben.
Çok güzel olmuştu bu bizim için. Karşılıklı oturduğumuz banklarda yüzümüz
birbirine dönük minicik bir sohbet odası gibi. Ne sohbetler etmedik ki o
daracık mekanda. Kuşkusuz bu söyleşilerimizin başlangıcı 12 Mart’a dek
uzanıyordu. O dönemde yaşananlar, gözaltılar, işkenceler, komedi
niteliğindeki yargılamalardan 12 Eylül’e gelen tüm süreç irdeleniyordu
konuşmalarımızda. Bu konuda içimizde en deneyimli olan Savaş’tı. 12
Mart’ta da içeri alınmıştı. Bu nedenle içimizde en rahat olan da oydu.
Deneyimin getirdiği bir umursamazlık hatta biraz da alayla bakıyordu
içimizde bulunduğumuz duruma. ‘Alışın artık’ diyordu bize de ‘bunlar her
on yılda bir gelirler böyle.’
Asistan arkadaş (ki ne yazık ki adını bir türlü anımsayamadım. Ola ki bu
yazıyı okur da bana şimdiki yerini bildirirse hem kendisinden özür diler
hem de geçmişi anarız) okulundan atılmıştı önce tüm demokrat öğretim
üyeleri gibi. Ancak o zamanlar asistan durumundaki öğretim görevlileri
kadrolu olarak değil, çoğunlukla sözleşmeli olarak çalışıyorlardı. Bunun
için de ayrıca 1402 gerekmiyordu onları atmak için. Sözleşmelerini
uzatmamak ya da 12 Eylülcülerin buyruğuyla herhangi bir basit kovuşturma
sonucu tek yanlı olarak feshedilmeleri yeterliydi. Bu arkadaşımız da
böyle bir işlemle üniversitedeki görevinden atılmıştı. Bu durumun ufak da
olsa bir avantajı vardı. 1402’ye dayanarak atılmadığı için bütün iş
kapıları yüzüne kapatılamıyordu. O da tutmuş, yoğun müzik bilgisine ve
birikimine güvenerek Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası’na girmişti.
(Bir de başka bir arkadaş daha tanımıştım o günlerde. Hamdi. O da tam
tersi CSO’dan atılmış, bizim Mülkiye’nin Ankara’daki misafirhanesinde
çalışıyordu görevli olarak.) Yanılmıyorsam orada viyolonsel çalıyordu.
Ama 12 Eylül bu,zıtlaşmaya gelir mi? Her ne değin atılma kararın prosedür
gereği 1402’yle yapılmasa da, anlayacaksın, kendi 1402’ni kendin
yaratacaksın. Hiçbir işe bulaşmadan işsiz, aç ve açıkta yaşayacaksın.
Yoksa adamı işte böyle buraya getirirler.
Asistan arkadaşımızın da aramızda olması benim açımdan çok iyi olmuştu.
Daha doğrusu onun CSO’da çalışıyor olması, içimdeki sanat damarını canlı
tutuyordu. En azından benim içimde, beni ayakta tutan notalardan kuşlar
havalanıyordu artık, umut yüklü özgür kuşlar; hani sadece
romanlarda,şiirlerde,çizgilerde, resimlerde kalan, mahpus damlarının
küçücük pencerelerinden özgürce gökyüzüne süzülüveren kuşlar. Bunlar
benim gerçeğim oluvermişti burada.
O notalarla, o içi nota dolu sohbetlerle nerelere varmadım ki ben? Hem
geçmişe uzandım, hem diz boyu umutsuzluk da olsa geleceğe. Bütün besteler
kulaklarımda, beynimde, yüreğimdeydi. Bütün besteciler. Orada ben, hiç
kesilmeyen, sürekli çalan bir müziği dinledim. Bu beni ayakta tutan en
büyük güçlerden biriydi.
O notalar dışarıyla her türlü ilişkiyi kesen simsiyaha boyanmış o koskoca
pencereden öyle bir süzülürdü ki dışarıya ve dışarının o tertemiz
kokusunu öyle bir sızdırırdı ki içeriye. Kimi zaman, kimi zaman da değil
sık sık, pencerenin önüne gelirdim her volta atmaya çıktığımda. Pencere
camının en diplerinde, en uçlarında, boyası dökülmüş ya da ola ki
boyanamamış minicik de olsa bir delik arardım. Çok ufak noktalar halinde
de olsa bulurdum da. Tırnaklarımla kazımağa başlardım sonra, o küçücük
noktaları genişletmeye çalışırdım. Notaların beni götürdüğü özgürlüğe
tırnaklarımla kazıya kazıya ulaşmaya çalışırdım.
O miniminnacık benek gibi kazılmış açıklıklardan, yaşama ilişkin bir iz
arar, yaşam belirtisinin en önemli kanıtı olan ışıl ışıl kent ışıklarını
tarardı gözlerim. Gözümüze süzülen ipince bir ışık bile yüreğimde
büyüttüğüm kuşların kanat çırpmasına yol açardı ancak çoğu kez gördüğüm
lapa lapa yağan kar olurdu.
Bir gün öğleden sonra ana kapının malum zili çaldı. Bizi çağıran ziller
gece yarısı olduğu için pek önemsemedik. Yine de, gündüz zilin çalması
pek rastlanan bir durum da değildi. İçeriye giren görevli benim adımı
verdi. ‘Yazılı ifade vereceksin’ dedi, çıktık dışarıya. Gündüz vakti ve
gözlerim de bağlanmadığı için işkenceye gitmediğim kesindi. Son derece
rahatım. Asansörle zemin üstündeki birinci kata indik. Düşündüğüm gibi,
ortam güzel. Ortalık ana-baba günü. Halk çeşitli adli ve yönetsel
işlemlerini yapabilmek için çeşitli birimlerin önünde öbek öbek kuyruklar
oluşturmuş.
Salonu geçip dar koridorda ilerleyerek sağdaki ikinci odaya girdik.
İçerde masa başında bir polis,masa önündeki sehpadaki daktilonun başında
bir başka polis, biri beni getiren olmak üzere tepemde dikilen üç polis
daha, etti beş polis. Tümü de sivil.
‘Eeee, anlat bakalım’ dedi masanın başına kurulan sorgucu polis.
‘Oluuur,ne anlatayım?’ dedim ben de. Önce hafif sırıtıp sonra birden
ciddileşti. ‘Hangi örgüttensin?’ ‘Hiç birinden.’ Bu soru ve bu yanıt
karşılıklı restleşmelerle 7-8 kez gidip geldi aramızda. Bu konuda
sıkıştırmalarının tek bir nedeni vardı,benim sürekli otelde kalmam.
Onlara göre bu bir ’zenginlik’ durumuydu ve paranın kaynağı
araştırılmalıydı. Örgüt bulacaklar ya ucunda akıllarınca. Oysa ben
de onlara çok daha ucuza geldiği için bu yolu seçtiğimi anlatamıyordum.
Öncelikle ev için gerekli olan az da olsa eşya v.b. alma derdim yoktu,
sürekli kaldığım için bir otelle düşük bir fiyata rahatlıkla
anlaşabiliyordum ve her şeyden önemlisi yaz tatili gibi Ankara’da
olmadığım zamanlarda kira ödeme gibi bir derdim yoktu. Elektrik,su, yakıt
sorunum, giderim yoktu. Kısacası çok daha ucuza geliyordu bir ev
tutmaktan. Gel de bunu onlara anlat. Kafaları almıyordu bir türlü.İlle de
kısa yoldan örgüt kasası yaratma derdindeydiler.
Bir ara karşılıklı restleşmelerden sonra sorgu polisi başladı bağırmaya,
sonra farkına vararak sesini alçalttı. Bunu sezmem iyi olmuştu.
Dışarıdaki halka sesini duyurmamaya özen gösteriyordu.Doğrusunu
isterseniz bunun bana çok yararı oldu. Bir ara polislerden biri,belden
aşağıya saldırma, ‘sıkma’ girişiminde bulunmak istedi. Anında avazım
çıktığı kadar bağırıp ortalığı inleterek adamın elini sertçe sıkarak
yakaladım. O anda hemen ürkerek çekti elini. Sesimin dışarıdan
duyulmasından çekiniyordu. ‘Dur lan, daha hiçbir şey yapmadım, elimi bile
sürmedim, ne bağırıyorsun?’ diyerek karşılık vardı sinirlenerek.
‘Yaptıktan sonra bağırmamın anlamı kalır’ mı dedim ben de gülümseyerek.
Artık normal bir sorgu ortamına dönmüştük.
Otelde kalma nedenim konusunda bir sonuca ulaşamayacaklarını görünce bu
kez yeni bir konuyu başladılar deşmeye. O da aramalarda buldukları bir
şiirim. ‘’Yunanistanlı Dosta’’ adlı bir şiirim. O yıllarda Abdi İpekçi
adına bir yarışma düzenlenirdi, Abdi İpekçi Barış ve Dostluk Ödülü. Şimdi
yok. Türk ve Yunan halkları arasında barış, dostluk ve kardeşlik
ortamının oluşmasına ve gelişmesine katkı amacıyla sanat ve kültür
ortamına verilen bir ödüldü. Türkiye ve Yunanistan’da ayrı ayrı
değerlendirilerek verilirdi ödüller. Bu şiir de o yarışmaya katılmak
amacıyla yazdığım bir şiirdi. İlk dört dizenin ardından vurduğu ‘yunan’
askerinin cebini karıştırırken bulduğu mektup ve resimlerle kendi yaşamı
arasında özdeşlikler kuran bir Türk askerinin duygularını anlatışıydı.
Aslında buna yakın bir konu yıllar önce tiyatroda da işlenmişti. Ben
yalnızca bu konu ve yaklaşımı şiirsel bir dile dökmüştüm. Konunun önemini
vurgulayan ilk dört dize şöyleydi:
‘Damarımda Elen
kanı dolaşıyor’ diyen değerli dostum
Ve
'Damarında Türk kanı
dolaşan’ ben
Ve aramızda milyonlarca
insan
Damarlarında
İnsan kanı dolaşan.
Bu şiir müthiş öfkelendirmişti sorgucuları. Kafalarında binbir çeşit
senaryolar üretiyorlardı; örgütün Yunanistan ayağından tutun da Yunan
casusluğuna varana dek. Oysa ki iki ulus arasındaki yarışmaydı söz konusu
olan ve devlet içindeki birçok kesimden de destek görmüştü o güne dek.
Ama bunu o kafalara anlatmanın olanağı yoktu. Bir süre karşılıklı
didişmeden sonra söz yine döndü dolaştı örgüte geldi:
‘Evet söyle bakalım, hangi örgüttensin?’ dedi sorgucu başı. ‘Hiç
birinden’ dedim son derece rahat bir biçimde. ‘Ya tamam’ dedi bu kez
‘anlıyorum, örgüt üyesi olmayabilirsin ama içinden muhakkak birine
yakınlık duyuyorsundur. Hangi örgütün sempatizanısın. Ne var bunu
saklayacak. Bak örgüt üyeliğiyle suçladığımız yok.’
Bu 12 Eylül’ün en çok başvurduğu üçkağıtlardan biriydi o dönem. Size
örgüt üyeliği dayattıklarında bunu kanıtlamakla yükümlüler. Bir sürü
örgütsel belge, silah, örgüt içi konumunuza ilişkin kanıtlar v.b. Hele
sizin örgütsel bir organik bağınız yoksa bunu kanıtlamaları olanaksız. Bu
gibi durumlarda işkence altında alınan ifadeniz de pek işlerine yaramaz.
Uzun bir gözaltı süresi de geçirseniz sonuçta aklanırsınız. Ama örgüt
sempatizanlığı farklı bir durum. Hiçbir kanıta gerek yok, ‘ifadeniz’
yeterli. Dayayıverirler önünüze beş yılı. Bu ilk numara. 12 Eylülcülerin
en çok kullandıkları ikinci üçkağıt ise şuydu: Diyelim hiçbir ilişkiniz
olmadığı halde üzerinize bir suç bindiriliyor. Ve yine diyelim ki bu suçu
gerçekten ‘işlemiş’ olsanız sekiz yıl hapis yatmanız gerekiyor. Sizi
sekiz yıl yatırıyorlar, bu süre içinde tutuklu olarak yargılanıyorsunuz.
Uzun dönemlere atıla atıla sekiz yıla yayılan yargılamanız sonucunda
aklanıyorsunuz. Ama sonuçta aklanmasanız bile zaten o suçun karşılığı
olan sekiz yılı da paşa paşa yatıyorsunuz. Bu o dönemde en çok kullanılan
12 Eylül yöntemiydi. Bu uygulama özellikle TKP ve DEV-YOL toplu
davalarında bolca kullanılmıştır. Çoğu suçsuz bulunmasına karşın bu
davalardan hemen her tutuklu uzun yıllar cezaevlerinde kalmışlardır.
Özellikle de DEV-YOL toplu davasının yakın zamana doğru bitmesi de bunun
canlı bir örneğidir.
Sonuçta, onca uğraşmalarına karşın ifademe ‘örgüt sempatizanı’ sözünü
sokamadılar. Buna kızan sorgucubaşı sert bir ses tonuyla ‘yani hiçbir
siyasetle ilgin yok. Solcu falan da değilsin. Atatürkçüsün öyle mi?’ dedi
bağırarak.
‘Atatürk konusunda bakış açılarımız farklı’ dedim işi alaya vurdurarak.
‘Şimdi, öyleyim desem de nasılsa inanmazsınız. Sol düşünceyi savunuyorum.
Yıllardır böyleyim’.
İşte o an gözlerinden ışıl ışıl neşe saçarak büyük bir mutluluk ve
sevinçle yerinden sıçradı sorgucubaşı. Ne yalan söyleyeyim, onu bu halde
görmek beni de mutlu etti. Demek onlar da gülebiliyormuş.
Yineleme gereğini duydu. ‘Solcusun?’ Büyük bir hazine bulmuşcasına
yüreğindeki sevinci sürdürerek. ‘İyi de ne var bunda’ dedim ben de, ‘suç
mu?’ Sorgucubaşı da gaza getirmeyi unutmuyor ‘yok, değil tabi ki. Ama
nedense kimse bunu söylemek istemiyor. Kime sorsak Atatürkçü’. ‘Bence de’
demek geldi içimden fakat bu kez o eşek arısı dilimi tutmayı becerdim.
Başıma ne geldiyse hep onun yüzünden gelmedi mi?
Bizim sorgucubaşı hiçbir fırsatı kaçırmıyordu. ‘Eveeet..şimdi gelelim
örgüte’ dedi, gözümün gözbebeğine gözlerini dikerek. Ben de aynı bakışla
‘yok, gelmeyelim’ dedim. ‘Yok çünkü.’ Bu sırada elinde uzun köstekli saat
zinciri olan, zinciriyle başıma vurarak hatırlamamı sağlamaya
çalışıyordu.
Uzun uğraşlardan sonra ne ‘örgüt üyesi’ ne de ‘örgüt sempatizanı’ sözünü
kabul ettiremeyen sorgucubaşı, sonunda uğraşmayı bıraktı.
Yazıcıdan yazılı ifademi alıp önüme attı. ‘İmzala’.
‘Önce okuyacağım’ diyerek inatçılığı açığa çıkardım. Hayret, gerçekten de
hiçbir ekleme yoktu elime tutuşturulan kağıtta. Sözcüğü sözcüğüne
söylediklerim yazılıydı.
İmzaladım.
Doğal olarak böyle bir ortamda rahatlamam, kuş gibi hafiflemem gerekirdi
odadan çıkarken. Tersine, altınca kata çıkarken bütün yükler omuzlarıma
binmişti. Tepeden tırnağa elektrik yüklüydüm. Kafamdaki tek düşünce onca
elektrik stoğuna karşın bu ek elektriği nereme sokacağımdı.
Çünkü, gündüz yırtmıştım ama bunun gecesi de vardı. Ve gece yarısından
sonra, geri götürüldüğüm emniyetin en tepesindeki mahzen, insanın kanını
donduran bir zille gerçek bir mahzene kapılarını açıyordu. Ortaçağ
karanlığına, engisizyon işkencelerine, güneş yüzü görmemiş mağara devri
adamlarına kapılarını açıyordu. DAL’a..
DAL. Bilimi ayaklar altına alan açılımıyla ‘Derin Araştırmalar
Laboratuvarı’…emniyet içindeki resmi yazışmalardaki kısaltılmış adıyla ‘D
Grup Amirliği’.
‘Derin Araştırmalar Laboratuvarı’ çok da bilim dışı sayılmaz aslında.
Aksine birçok ‘araştırmaları’ bilimin sınırlarını zorlayacak düzeyde.
TSE’de bile nesnelere, yapılara uygulanmayan ‘deneyler’ burada sizin
üzerinizde yapılır. Dayanıklılığınızı ölçen, zorlayan testlerden
geçersiniz. En önemlisi, DAL, insanları iz bırakmadan ortadan
kaldırmanın, ‘buharlaştırmanın’ merkezidir. ‘Faili meçhuller’ DAL’da
‘icat edilmiştir’.
Bu nedenle içim sıkıntılarla doluydu yerime götürülürken. ‘Çok kolay’
olan bu gündüz sorgulaması ‘tatminsiz’ bırakmıştı beni. Büyük olasılıkla
DAL’ı da. Gece yarısı konuklarımı beklemeye başladım. DAL’ın dalına
binmiştik bir kez. Ya bu DAL, bizi savurarak yok edecek ya da bindiğimiz
bu dalı düşmeyi göze alarak kesecektik.
O gün morallerini bozmamak için arkadaşlara sıkıntımı belli etmemeye
çalıştım. Gelen giden olmadı da.
Ertesi gün, akşam saatleri. Ben yine pencerelerin önünde Ankara’yı
‘dinlemeyi, yaşamaya çalışıyorum. Birkaç kişi daha attılar aramıza.
Bir-iki saat kadar sonra içlerinden biri pencere kıyısında, yanıma geldi.
Sigara istedi, verdim. Elleri titriyordu, bütün vücudu titriyordu.
Uzattığım sigarayı alamadı. Bütün duyguları ve gücü gitmişti. Sigarayı
yakıp dudaklarına yerleştirdim. İzmir’den gelmiş ve 2 ay yoğun işkencede
kalmış. Ayakta duracak hali yoktu. Saatlerce simsiyah pencerelerin önünde
dışarıyı ‘izledik.’ İkimizde de oturacak hal yoktu. Kulağımız tetikte
duruşundaydık.
Gece yarısını yarım saat kadar geçti. Koskoca bina yine ıssızlığına
gömüldü. En küçük bir ses, yankılanan sinir bozucu bir gürültüye
dönüşüyordu. Derken..
beklenen zilin sesi duyuldu öncesinde. Demir kapının gıcırtılı, iğrenç
sesi böldü geceyi.. ardından salonda yankılandı o beklediğim ses:
‘Semih Özcaaaan…..’
Yalnızca bizimkiler değil, tüm salon ölüm sessizliğine büründü. Bu ses,
her yarım saatte bir içimizden birinin adının okunması demekti.
Bense rahatlamıştım. ‘Sıramı’ savacaktım en azından. Şimdi tek sorun,
götürecekleri mahzende nasıl bir tavır alıp da ardımdan başkalarının
gelmesini önlemekti.
Bir polisin eşliğinde kapıya yöneldim. Demir kapı, hantallığından
beklenmeyen bir çeviklikle açılıp kapandı. Şaşırmıştım. Saniyeler belki
de saliseler içinde o çok kısa an içinde, bir silüet halinde babamı
görmüştüm.
İçeriye alındığımı öğrenince Ankara’ya gelmiş, birtakım tanıdıklar
ayarlamış ve saliseler içinde de olsa, gecenin bu saatinde beni
görebilmeyi başarabilmişti. Anlatılmaz, yazıya dökülmez bir sahneydi. O
an, yıllar önce okuduğum, şimdi kime ait olduğunu anımsayamadığım bir
tanım uyandı zihnimde. İmge’nin tanımı. İlk aklıma gelen bu oldu. ‘İmge’
diyordu tanım, ‘hızla giden bir trende göz ucuyla görülenlerin özelliği’…
Ben de az önce, İmge’nin tanımını görmüştüm babamın silüetinde.
Üzüntünün, kuşkunun, nefretin, korkunun imgeye dönüşen resmini görmüştüm
o bir anlık görüntüde.
Yalnızca görüşmekle kalmamış, polisler 3-4 büyük poşet de
sıkıştırmışlardı elime. İçi sigara, bisküvi, süt ve çikolata kaynıyordu.
Gözlerim yaşardı. Geri döndüğümde salona sinen ölüm sessizliğini
bağırarak yırttım ‘Cenazede misiniz lan. Kendinize gelin!’ Beni
karşılarında gördüklerinde şoka girdiler. Bense bağrışımı sürdürüyordum:
‘Dal mal yok oğlum, bunlar var!!!!!’
Poşettekileri çıkarıp çıkarıp salona savurmaya başladım. Şoktan
kurtulanlar sevinç gözyaşlarına boğulmaya başladılar. Kimi gülerek
ağlıyor kimi boynuma sarılıyordu. Kimisi de düzelememiş, mahzun mahzun
köşelerinde oturmayı sürdürüyordu. Bizimkilerden Ümit’in yanına gittim. O
da hiç tınmamış, kendi halinde bir köşede dalgın, öylece oturuyordu.
‘Sana noldu’ dedim, poşetten elime ilk geleni ona uzatırken..
‘Hiiiiç..’ dedi, ‘az önce yaşamımdan 20 yıl gitti’.
(*)
Bu yazının ilk iki bölümü
2011 yılında
cerideimulkiye.com'da yayınlanmıştır.
